Blog: Wat is Dovencultuur precies?

Ik ben Annemieke van Kampen, ik ben een dove moeder van twee dove kinderen en heb een slechthorende partner. Tijdens de kersttoespraak van koning Willem-Alexander op televisie wees mijn zoon Bob (4) naar een tolk en zei dat hij de koning was! Tijdens de livestream van een gebarentalenfestijn bij het Europees Parlement, vroeg Bob (inmiddels 6 jaar) aan mij of er dagelijks veel doven aanwezig zijn bij het parlement. Een doof kind van dove ouders ziet gebarentaal vanzelfsprekend als zijn moedertaal, als een taal die voor hem ook vaak voorkomt in de maatschappij. 

Mijn zoon Bob leeft dagelijks in de Dovencultuur. Voor hem is dat als een meerderheidscultuur. Hij komt uit een doof gezin, gaat naar dovenschool Guyot en heeft dove vrienden. En soms bevindt hij zich in een horende omgeving, bijvoorbeeld bij de zwemles en buitenschoolse opvang. Bob past daar zijn taalgebruik aan. Hij gebaart langzaam, articuleert duidelijker en gebruikt meer vingerspelling. Dan kunnen de horende volwassenen en kinderen hem beter begrijpen.

Voor buitenstaanders is het begrip Dovencultuur vaak onbekend. Men vraagt zich af of het bestaat en wat het dan precies is. In de maatschappij worden doven als gehandicapten gezien, terwijl ze zich onderling niet gehandicapt voelen. Doofheid betekent alleen dat je niet kunt horen, maar veel horende mensen zien dat als een gebrek. Sommige denken dat dove mensen niet kunnen praten. Er zijn zelfs mensen die denken dat ze niet veel kunnen leren en zeker geen universitaire opleiding kunnen volgen. Veel dove mensen studeren af aan de universiteit, zo studeerde Marten Koning op 33-jarige leeftijd in Groningen af als tandarts.

Maar… doven voelen zich niet gehandicapt. Onderling gebruiken ze Nederlandse Gebarentaal (NGT). Vergelijk het met Friezen: ze spreken de Friese taal en zijn een culturele minderheidsgroep. Wij noemen onze cultuur de Dovencultuur. Doven delen elkaars ervaringen, ook over waar ze tegenaan lopen binnen de maatschappij. Ze hebben het bijvoorbeeld over de inzet van tolken en strijd voor erkenning van NGT. Daardoor ontstaan er grappen over de horenden. Net als de grappen die Nederlanders over de Belgen maken. Nog meer verschillende aspecten vanuit Dovencultuur zijn bijvoorbeeld de regels over hoe je een dove op een goede manier roept. Kunstuitingen en geschiedenis horen ook bij de Dovencultuur.

Door de geschiedenis heen werden veel doven vaak geconfronteerd met een medische kijk op doofheid. Vanuit die medische hoek werden ze niet als ‘normaal’ gezien. Dove mensen moest je vroeger ‘repareren’. Al in de achttiende eeuw ontstond vanuit deze gedachten het ‘oralisme’. Een intensieve spraaktraining was de oplossing, zodat doven weer ‘normaal’ konden spreken zoals de horenden. Op school mochten ze zelfs niet gebaren. Wanneer ze dit toch stiekem deden om met elkaar te kunnen communiceren, werden ze bijvoorbeeld met een liniaal op de hand geslagen. Doven hebben door de geschiedenis heen vele tegenslagen ervaren. Daardoor creëren dove kunstenaars eigen visuele uitingen, zoals een gebarenpoëzie of een schilderij over het visuele leven zonder de geluiden.

Er is een wetsvoorstel ‘erkenning NGT’ ingediend. Het is belangrijk dat er wettelijke erkenning komt voor Nederlandse Gebarentaal. Dit zal een positieve impact hebben op de geschiedenis van doven. Veel doven waren hierdoor recent in het nieuws via sociale media en de pers. Kijk maar eens naar mijn gezin en waarom erkenning van NGT belangrijk voor ons is.

Doven hebben geen beperking, maar de maatschappij maakt hen beperkt. Het is aan ons als doven om de samenleving onbeperkt te maken. Door onder andere een gebarentaal-omgeving te creëren én goede tolkvoorzieningen te realiseren. Dat zegt ook trainer Eva Westerhoff, die sprak bij Tedx Arnhem. Haar levensmotto is ‘Ik heb geen beperking; de samenleving dringt mij een beperking op.’ Zij is voorvechter voor de implementatie van het VN-verdrag inzake de rechten voor de personen met een beperking. Eva fungeert als een rolmodel voor de mensen met een beperking en zeker ook voor doven. Net als Eva, zijn er nog meer dove rolmodellen waar doven naar op kunnen kijken. Bijvoorbeeld: een dove leerkracht is een belangrijk rolmodel voor dove kinderen. De dove leerkracht kan hen vertellen waar ze in hun samenleving tegenaan lopen. En hoe zij hier mee kunnen omgaan. Ook is het essentieel voor dove kinderen om te zien hoe een dove volwassene problemen aanpakt.

Geruchten doen de ronde dat er minder dove kinderen geboren worden door de medische vooruitgang. Ook dovenscholen zullen langzaam verdwijnen. De Hokjesman maakte hierover een prachtige documentaire, waarin mijn zoon Bob meedeed. Aan het eind ervan zijn mijn partner en ik bij de Kentalis Guyotschool om onze zoon in te schrijven. De Hokjesman zegt: “Misschien hoort Bob bij de laatste doven. En vertelt hij op een dag aan zijn kleinkinderen over Dovencultuur. Van de geschiedenis van zijn verdwenen volk.” De voortgang van de discussie over het mogelijk verdwijnen van de Dovencultuur is onderwerp van gesprek tijdens de cursus van Kentalis over Dovencultuur.

Annemieke van Kampen, docent

Wil je meer weten over Dovencultuur? Volg onze online-cursus over dit thema! Aan de hand van filmmateriaal, interviews en interessante artikelen worden verschillende aspecten van Dovencultuur belicht.